Niebieska krew i 9 oczu. Poznaj skorupiaka skrzypłocza

Skrzypłocz, znany również jako mieczogon, to fascynujący przedstawiciel staroraków, który przetrwał miliony lat niemal w niezmienionej formie. Jego charakterystyczny wygląd, przypominający pancerną twierdzę z długim kolcem ogonowym, budzi ciekawość naukowców i miłośników przyrody. Ten reliktowy gatunek, należący do rzędu ostrogonów, istnieje od czasów syluru, czyli około 425 milionów lat temu. Współczesne skrzypłocze, mimo młodego wieku geologicznego, zachowują cechy swoich pradawnych przodków. Poznaj budowę, życie i unikalne cechy tego niezwykłego stworzenia, które zasługuje na miano żywej skamieniałości

Skrzypłocz – budowa ciała. Pancerz i niezwykłe odnóża

Skrzypłocz wyróżnia się unikalną budową, która pozwoliła mu przetrwać przez setki milionów lat. Jego ciało pokrywa chitynowy pancerz, podzielony na dwie wyraźne części. Przednia część, zwana prosomą lub głowotułowiem, składa się z sześciu lub siedmiu silnie zrośniętych segmentów, tworząc solidną osłonę. Tylna część, czyli opistosoma lub odwłok, obejmuje dziesięć segmentów, które są mniej zrośnięte, co pozwala dostrzec delikatną segmentację. Na końcu odwłoka znajduje się długi, szpiczasty kolec ogonowy, zwany telsonem, który pełni funkcję steru podczas pływania i pomaga zwierzęciu odwracać się, gdy zostanie przewrócone przez fale.

Pod pancerzem kryją się odnóża, które pełnią różnorodne funkcje. Na głowotułowiu znajduje się sześć par odnóży, z czego pierwsza to szczękoczułki wyposażone w kleszcze, a druga to nogogłaszczki, wspomagające manipulację pokarmem. Pozostałe odnóża służą do chodzenia, ale także działają jak szczęki, rozdrabniając pożywienie. Pod odwłokiem mieści się siedem par odnóży, z których pięć tylnych funkcjonuje jako skrzela i wspomaga pływanie, a dwie przednie mają znaczenie w procesie rozrodu. Taka złożona budowa sprawia, że skrzypłocz jest doskonale przystosowany do życia w morskim środowisku.

Życie skrzypłocza pod wodą

Skrzypłocze zamieszkują głównie przybrzeżne strefy mórz, preferując muliste lub piaszczyste dno, gdzie mogą zagrzebywać się w podłożu. Najbardziej znany gatunek, Limulus polyphemus, występuje w Oceanie Atlantyckim, wzdłuż wybrzeży Ameryki Północnej, od Jukatanu po Nową Szkocję. Inne gatunki, jak Tachypleus czy Carcinoscorpius, można spotkać u azjatyckich brzegów Pacyfiku, w południowo-wschodniej Azji. Te morskie stworzenia prowadzą spokojny tryb życia, powoli pełzając po dnie w poszukiwaniu pożywienia, które obejmuje glony, mięczaki i pierścienice.

Ruch skrzypłoczy jest zaskakująco efektywny, mimo ich masywnego wyglądu. Na lądzie poruszają się wolno, unosząc głowotułów i przesuwając ciało za pomocą odnóży. W wodzie zyskują na zwinności, pływając często do góry nogami, napędzane rytmicznymi ruchami tylnych odnóży. Telson odgrywa istotną rolę w manewrowaniu, umożliwiając precyzyjne skręty. W okresie rozrodczym, wiosną i latem, skrzypłocze gromadzą się w strefie pływów, wychodząc na plaże, by złożyć jaja. Samice składają tysiące jaj w piasku, które później wykluwają się, dając początek młodym osobnikom.

Niezwykłe zmysły. Dziewięcioro oczu (!) i widzenie w ciemności

Skrzypłocz posiada niezwykły układ wzrokowy, który pozwala mu orientować się w trudnych warunkach podwodnych. Wyposażony jest w dziewięcioro oczu, rozmieszczonych strategicznie na ciele. Dwie pary wielosoczewkowych oczu, zawierających nawet do tysiąca soczewek każda, znajdują się po bokach głowotułowia, zapewniając szerokie pole widzenia. Pięć prostych oczu zlokalizowanych jest na środku głowotułowia, a kolejne dwa, mniejsze, znajdują się blisko otworu gębowego. Co ciekawe, pojedyncze fotoreceptory obecne są również na telsonie, co pozwala skrzypłoczowi rejestrować zmiany oświetlenia nawet w ciemności.

Ten złożony system wzrokowy umożliwia skuteczne wykrywanie ruchu i orientację w mętnych wodach. Skrzypłocze widzą dobrze nawet w nocy, co jest szczególnie przydatne podczas nocnych wędrówek na plaże w okresie rozrodu. Ich oczy są wrażliwe na światło ultrafioletowe, co dodatkowo wspomaga nawigację w środowisku morskim. Taka adaptacja świadczy o niezwykłej zdolności skrzypłoczy do przetrwania w zmiennych warunkach, co czyni je jednymi z najbardziej odpornych stworzeń na Ziemi.

Krew skrzypłocza. Niebieski skarb nauki

Jedną z najbardziej fascynujących cech skrzypłocza jest jego krew, która ma mleczno-niebieską barwę dzięki obecności hemocyjaniny, białka transportującego tlen. W kontakcie z endotoksynami produkowanymi przez bakterie Gram-ujemne, krew skrzypłocza krzepnie tworząc widoczne agregaty obronne, które otaczają i niszczą drobnoustroje. Ta unikalna właściwość znalazła zastosowanie w przemyśle medycznym, szczególnie w testach na obecność bakterii w lekach, szczepionkach i sprzęcie medycznym, takim jak rozruszniki serca czy implanty. Krew skrzypłocza jest jałowa i zachowuje swoje właściwości nawet po rozcieńczeniu, co czyni ją niezwykle cenną.

Proces pozyskiwania krwi jest przeprowadzany w sposób umożliwiający przeżycie zwierzęcia. Skrzypłocze są umieszczane na specjalnych stojakach, a krew pobierana jest przez igłę wbitą w okolice serca. Po zabiegu zwierzęta są wypuszczane, by mogły się zregenerować. Dzięki tej metodzie skrzypłocze mogą wielokrotnie służyć jako dawcy, a ich krew znajduje zastosowanie w takich dziedzinach, jak przemysł kosmiczny, gdzie używa się jej do wykrywania drobnoustrojów na powierzchniach stacji kosmicznych. Wartość tej substancji jest ogromna – galon krwi skrzypłocza może kosztować dziesiątki tysięcy dolarów.

Żywa skamieniałość. Ewolucyjny fenomen

Skrzypłocze są często określane mianem żywych skamieniałości, ponieważ ich wygląd i budowa pozostały niemal niezmienione od czasów paleozoiku. Rząd ostrogonów, do którego należą, pojawił się około 425 milionów lat temu, a współczesna rodzina Limulidae istnieje od triasu. W porównaniu do kopalnych przodków, dzisiejsze skrzypłocze różnią się głównie zrośnięciem segmentów odwłoka w jedną strukturę u dorosłych osobników. Ich zdolność do adaptacji, zwana stabilomorfizmem, pozwoliła im przetrwać masowe wymierania, zlodowacenia i zmiany klimatyczne, które wyeliminowały wiele innych gatunków.

Najbardziej znanym przedstawicielem skrzypłoczy jest Limulus polyphemus, który osiąga do 60 centymetrów długości i waży średnio około 1,8 kilograma. Samice są zazwyczaj większe od samców, co jest jedną z nielicznych cech płciowych widocznych na pierwszy rzut oka. Skrzypłocze żyją nawet 20 lat, co czyni je długowiecznymi wśród stawonogów. Ich odporność i prostota budowy świadczą o ewolucyjnym sukcesie, który pozwolił im przetrwać w niemal niezmienionej formie przez miliony lat.

Skrzypłocz: (c) Karykatura.com / GR
Foto: Didier Descouens / cc by-sa 4.0

Zobacz też:
>
>